2014
Burundi is een postconflict land en een van de armste landen ter wereld. Er zijn veel ziektes door bijvoorbeeld problemen bij de geboorte, genetische stoornissen, infecties en ondervoeding. De gemiddelde levensverwachting is net 50 jaar. De kindersterfte is hoog.
Als gevolg van de vroegere oorlog en onveiligheid en de nog altijd aanwezige armoede bestaan er veel psychosociale problemen, zijn er veel psychiatrische ziektebeelden en extreem veel suïcides, die tot in het recente verleden werden gezien als veroorzaakt door geesten of te genezen door traditionele genezers. Ook brengen de vele algemene ziektes net als elders in de wereld psychiatrische problemen met zich mee. Er is veel humanitaire zorg nodig. Er is te weinig neuro-psychiatrische en psychosociale hulp beschikbaar. Er is één psychiater in het land voor bijna 11 miljoen inwoners.
Het CNPK (Centre Neuro-Psychiatrique de Kamenge) in de hoofdstad Bujumbura is het enige psychiatrische ziekenhuis in het land, met een grote polikliniek en opnamemogelijkheid voor algemene somatiek en voor psychiatrie en neurologie. Kennis zonder Grenzen ondersteunt het CNPK met klinische en poliklinische consulten en verzorgt er bijscholingen.
2015
In het CNPK verzorgt Kennis zonder Grenzen opnieuw een aantal maanden psychiatrische consulten en (bij)scholingen. Patiënten hebben vaak psychoses, manisch depressieve stoornissen, psychotrauma’s, depressies en epilepsie, met zeer wisselende oorzaken. Ziektebeelden hebben soms een andere uitingsvorm dan in Westerse landen en de behandelingen kunnen daarom niet standaard uit het Westen worden overgenomen. Hierbij spelen culturele aspecten een rol. Ook zijn niet alle Westerse behandelmogelijkheden beschikbaar door gebrek aan kennis of aan financiering.
2016
Op locatie van het CNPK verzorgt Kennis zonder Grenzen (bij)scholingen voor de multidisciplinaire behandelteams (artsen, verpleegkundigen, psychologen en maatschappelijk werkers). Behandelingen worden gesuperviseerd en medewerkers worden gecoacht. Ook worden intensieve casuïstiekbesprekingen geleid.
Het CNPK participeert in diverse auditgroepen van ziekenhuizen in het land.
2017
Het CNPK heeft 2 kleine nevenvestigingen opgezet in de provincies Gitega en Ngozi, waarvoor ook (bij)scholing wordt verzorgd.
De werkzaamheden op gebied van consultatie, coaching en scholing worden voortgezet. Verder worden op basis van stafbijeenkomsten protocollen voor behandeling en begeleiding ontwikkeld, die passend zijn in de context en cultuur. Op verzoek van het CNPK wordt door Kennis zonder Grenzen ook bijgedragen aan kennisopbouw bij organisatorische vraagstukken. Dit heeft al geleid tot een hogere effectiviteit. Er bestaat een hechte samenwerking tussen Kennis zonder Grenzen en het CNPK, waarbij de algemene organisatie, de opleidingscoördinatie, de projectcoördinatie en de stafbijeenkomsten erg relevant zijn.
2018
In de provincies van Burundi werken algemene artsen en verpleegkundigen zonder psychiatrische opleiding in lokale gezondheidscentra (eerstelijn) en in provinciale ziekenhuizen (tweedelijn). Artsen en verpleegkundigen in deze zorgstructuren worden door Kennis zonder Grenzen nu projectmatig getraind in de psychosociale en psychiatrische problematiek volgens de methode van de Wereldgezondheidsraad (WHO), de mhGAP-HIG methode. Hiervoor wordt de Franstalige versie gebruikt. Frans is de tweede taal van Burundi. De lokale taal is het Kirundi.
Het CNPK (derdelijn) heeft in verschillende provincies bij deze ziekenhuizen mobiele klinieken voor psychiatrie en neurologie gerealiseerd.
Er is nog steeds veel humanitaire hulp nodig. De UN geeft aan hiervoor onvoldoende middelen beschikbaar te hebben.
2019
Er zijn nu 3 psychiaters in Burundi.
In twee jaar tijd heeft Kennis zonder Grenzen 26 Burundese professionals opgeleid tot leraren in de mhGAP-HIG methode (training van trainers). Vier van hen zijn verder opgeleid tot supervisor. Dit Burundese lerarencorps verzorgt onder supervisie nu trainingen voor groepen van maximaal 25 artsen en verpleegkundigen in de provincies. Ten behoeve van deze artsen en verpleegkundigen worden naast de mhGAP-HIG methode nog extra ziektebeelden onderwezen, zodat zij in staat zijn eenvoudige behandelingen uit te voeren in hun gezondheidscentra of ziekenhuizen. Ook worden maatschappelijke gezondheidswerkers klassikaal getraind in de mhGAP-HIG, zodat zij psychische aandoeningen leren te onderscheiden en mensen kunnen begeleiden of verwijzen. Voor en na de trainingen worden testen afgenomen, waaruit telkens kan worden opgemaakt dat de kennis aanzienlijk is toegenomen. Deelnemers krijgen na een succesvolle training een internationaal certificaat van de WHO. Inmiddels zijn meer dan 550 personen getraind in tien provincies.
Vanuit de mobiele klinieken worden nu stap voor stap psychiatrische behandelafdelingen (vooral poliklinisch maar soms ook klinisch) in de algemene ziekenhuizen in de provincies opgezet. Onder supervisie van het CNPK beginnen de opgeleide gezondheidswerkers steeds zelfstandiger de behandelingen uit te voeren, met een nadruk op mondelinge begeleiding en voorlichting, maar waar nodig zijn medicijnen beschikbaar. Op den duur zullen de kostbare mobiele klinieken hierdoor niet meer nodig zijn en hoeven patiënten niet meer een verre en dure reis te maken naar het CNPK in de hoofdstad.
De mobiele klinieken verzorgen ook groepsbijeenkomsten voor patiënten en hun families, die erg worden gewaardeerd. De maatschappelijke gezondheidswerkers zijn na hun trainingen zelf in staat om preventiebijeenkomsten op te zetten, met veel uitleg over geestelijke gezondheid. Zij krijgen geplastificeerde flyers met plaatjes, om hun uitleg aan de vaak ongeletterde bevolking te ondersteunen. Ook begeleiden zij patiënten naar de dokter, als dit nodig is. Zo ontstaat een breed verwijzingssysteem, met basale hulp in het sociale systeem, behandelmogelijkheden in de regio en voor complexe problematiek verwijzing naar het gespecialiseerde CNPK.
Het uiteindelijke doel is om binnen de somatische zorgstructuren een toegankelijk openbaar zorgstelsel op te zetten voor psychische hulp. Hierover vindt overleg plaats met overheden.
De opleidingen in de mhGAP-HIG methode zijn duur, doordat voor de meeste opleidelingen (en de leraren) vervoer, maaltijden en onderdak moet worden geregeld voor een week en het lesmateriaal, leslokalen en andere faciliteiten moeten worden betaald. De benodigde budgetten worden na projectvoorstellen van Kennis zonder Grenzen soms beschikbaar gesteld door grotere organisaties en de projecten worden (soms onder de naam van deze geldschieters) door Kennis zonder Grenzen uitgevoerd. De Burundese leraren krijgen een eerlijk salaris voor hun werk. De activiteiten van Kennis zonder Grenzen worden uitgevoerd door onbezoldigde professioneel erkende vrijwilligers, aangesloten bij de Orde van Artsen in Burundi en in het bezit van een werkvergunning en een verblijfsvergunning.
De trainingsmethode wordt nu ook door de EU overgenomen in vier provincies in Burundi, waarbij de door Kennis zonder Grenzen opgeleide leraren hun bijdragen leveren.
2020
Tijdens de mhGAP-HIG trainingen wordt naast theoretische kennis veel aandacht besteed aan communicatie, begeleiding en voorlichting. Er wordt gebruik gemaakt van veelzijdig studiemateriaal en daarnaast video’s als instructie. Daarna worden veel oefeningen gedaan in de vorm van bijvoorbeeld rollenspelen. Ook de relatie met de praktijk van traditionele geneeswijzen komt aan de orde. Ziekenhuisdirecties en artsen van de overheid worden bij het project betrokken (en geschoold), zodat zij kunnen bijdragen als rolmodel. Anderen kunnen hiervan leren dat mensen met psychische problemen niet hoeven te worden uitgestoten en vaak zijn te genezen. Er ontstaat een toename van behandelmogelijkheden, al is het vergeleken met Westerse landen nog erg beperkt.
Er is voor 25 professionele hulpverleners in UNHCR-vluchtelingenkampen in Burundi een mhGAP-HIG training verzorgd door de opgeleide leraren en Kennis zonder Grenzen.
2021
Kennis zonder Grenzen heeft een overeenkomst gesloten met de WHO om het uitgebreide lesboek mhGAP-HIG te vertalen naar de lokale taal, het Kirundi. Dit is van belang omdat veel maatschappelijke gezondheidswerkers, aangesteld door de overheid, geen Frans spreken. Daar komt bij dat er voor diverse Westerse begrippen rond psychische hulpverlening nog geen eenduidige termen in het Kirundi bestaan. De vertaling is in gang.
Kennis zonder Grenzen heeft een groep van 18 Burundese journalisten, werkzaam voor krant, radio en als bloggers, opgeleid op het gebied van psychosociale, psychiatrische en neurologische problematiek en het verwijs- en behandelsysteem. De journalisten informeren nu op brede schaal de bevolking over de mogelijkheden om toegang te krijgen tot hulp voor hun problemen en ziektes.
In Burundi kan een arts zich niet specialiseren tot psychiater. Het land heeft op een bevolking van nu ongeveer 12 miljoen inwoners inmiddels 5 psychiaters, die zijn opgeleid in Franstalig Senegal. Ter vergelijking: In Nederland zijn er voor 17 miljoen inwoners ruim 3700 psychiaters. Het Burundese Nationale Instituut voor Publieke Gezondheidszorg (INSP) start samen met de Universiteit van Burundi en het CNPK de vijfjarige opleiding tot psychiater, in samenwerking met Senegal en Benin. De financiering hiervoor wordt langjarig door Zwitserland verstrekt. Kennis zonder Grenzen ondersteunt de psychiater/opleider in het CNPK met raad en daad.
Kennis zonder Grenzen verricht nog steeds klinische en poliklinische consulten in het CNPK. Voor het actualiseren van protocollen is er intensief contact tussen het CNPK en Kennis zonder Grenzen.
2022
In socio-politiek opzicht is meer rust ontstaan in Burundi, maar door de armoede zijn de leefomstandigheden nog steeds schrijnend. Het aantal suïcides is mede hierdoor extreem hoog. Psychosociale zorg blijft belangrijk.
De vertaling naar het Kirundi van het mhGAP-HIG lesboek van de WHO is klaar. Dit volgens contract met de WHO vanwege het copyright. Het vertaal- en correctiewerk is in 2022 afgerond, net als alle designwerkzaamheden hierbij. Het vertaalde lesboek is compleet te vinden op onze site en gratis te downloaden: klik hier of op de homepage op MHGAP. Ook vanaf de sites van de WHO en de UNHCR is de vertaling te downloaden.
Omdat veel van de maatschappelijke gezondheidswerkers in de provincies geen Frans spreken en lezen en ook geen computer hebben, en omdat er in het binnenland nauwelijks internet beschikbaar is, is het vertaalde lesboek door Kennis zonder Grenzen in een eerste oplage gedrukt. Het eerste exemplaar is uitgereikt aan de echtgenote van de president van Burundi.
Voor de UNHCR in Burundi worden opleidingen volgens deze WHO-methode in vluchtelingenkampen voorbereid.
Ook wordt in 2022 gewerkt aan de voorbereidingen voor research over psychosociale zorg in Burundi, gericht op de verbetering van toegang tot GGZ. Dit onderzoek wordt met Burundese partners en Nederlandse partners samen opgezet en spitst zich toe op de GGZ in de specifiek culturele en conjuncturele context.
Tijdens een viertal congressen is over het researchproject gesproken.
2023
Inmiddels zijn bijna 800 professionals in Burundi opgeleid in de mhGAP-HIG methode. Het aantal gecertificeerde leraren in deze methode is gestegen tot 40.
Begin 2024 starten de opnames voor enkele
Consultatie en coaching in het CNPK en de beide neveninstellingen in Gitega en Ngozi wordt nog steeds vervolgd. Een belangrijke reeks behandelprotocollen is afgerond.
Samenwerking met en ondersteuning van andere wetenschappelijke onderzoekers krijgt verder vorm.
Contacten met het Ministerie van Openbare Gezondheidszorg met betrekking tot de kwaliteit en structuur van de GGZ zijn versterkt. Verwijzen naar de tweede- en derdelijns zorg indien nodig en terugverwijzen naar maatschappelijke zorg wordt aangeleerd.
De opleiding van Burundese psychiaters in Senegal en Benin is in volle gang.
2024
De eerste instructievideo’s worden opgenomen in de eigen Burundese cultuur en in de eigen taal. Met Franse ondertiteling kunnen ze ook in Rwanda en Congo worden gebruikt. Meer video’s zijn gewenst, voor een groter aantal basale ziektebeelden, waarover aan de bevolking uitleg kan worden gegeven. Ook epilepsie hoort in Burundi (en andere Afrikaanse landen) bij de psychiatrie en behoeft aandacht.
In Senegal, Benin en inmiddels ook in Tanzania worden in totaal 48 Burundese artsen opgeleid tot psychiater. De eersten zullen op korte termijn klaar zijn met de opleiding. Na de terugkeer van een voldoende aantal psychiaters, zal in het Centre Neuro-Psychiatrique de Kamenge (de partner van Kennis zonder Grenzen) de opleiding tot psychiater in Burundi zelf worden gestart, die zal voldoen aan alle internationale vereisten. Partners hierbij zijn onder andere de Université du Burundi en het Nationale Instituut voor Publieke Gezondheidszorg (INSP).
Er zijn door de Université du Burundi twee researchprojecten afgerond, met Zwitserse steun. Het betreft een studie naar druggebruik en een studie over suïcides in Burundi. Bij het volgende researchproject, over epilepsie in Burundi, zullen Kennis zonder Grenzen en het Centre Neuro-Psychiatrique de Kamenge participeren.
Een project voor vrouwen met kraambedpsychose staat in de startblokken. Toegewerkt wordt naar een apart gebouw annex het Centre Neuro-Psychiatrique de Kamenge, waar zij zullen worden behandeld, met opvang van hun net geboren kind, zodat moeder en kind niet van elkaar vervreemden en het kind een goede ontwikkeling kan doormaken. Na hun herstel, krijgen de moeders een vak aangeleerd, zodat zij zelf in hun levensonderhoud kunnen gaan voorzien.
Toekomst
Er is in enkele jaren tijd al veel veranderd, waarbij vooral de samenwerking met bestaande medische en maatschappelijke zorg een goede methode is gebleken. Voorbeeldgedrag ook vanuit de overheid doet ertoe en wordt getoond. Het is noodzakelijk dat Burundi uiteindelijk zelf voldoende experts zal hebben om verdere trainingen en supervisies te verzorgen. Het vooropstaande doel is dat er een bereikbaar stelsel voor publieke zorg ontstaat op het gebied van de geestelijke gezondheid en neurologie. De humanitaire route, met soms specifieke aandacht voor teruggekeerde vluchtelingen, soms specifiek voor vrouwen en kinderen, kan ook een goede ingang zijn voor bredere kennisopbouw over geestelijke gezondheidszorg.
Kennis zonder Grenzen zal dit werk in Burundi voortzetten en ook activiteiten op het gebied van psychische en neurologische zorg van andere organisaties van harte steunen. Daarnaast zal voor Nederlandse en Belgische artsen in opleiding tot psychiater een keuzestage in het CNPK worden aangeboden.